Alzheimerraren Nazioarteko Eguna da gaur. Milaka adinekok jasaten dute gaixotasuna, baina ingurukoengan ere eragina izaten du. Loli Montorok (Ordizia, 1957) esaterako, uste zuen bere amak zuen jarrera manien ondorioz garatutako zerbait zela. Behin ordea, «zerbaitek klik egin» eta gauzak lotzen hasita, zerbait gertatzen zela konturatu zen. Amak buruko dementzia zuela esan zioten medikuek. Azken urteetan bera arduratu da ama zaintzeaz.
Noiz konturatu zinen zerbait gertatzen zela?
Haserretu eta Andaluziara joan zen bizitzera 78 urterekin. Jarrera hark erabat harriuta utzi ninduen, eta orduan hasi nintzen gauzak lotzen. Behin telefonoz deitu zidan, hizketan aritu ginen, eta bost minutura berriro deitu zidan gai berdinaz hitz egiteko. Momentu hartan zerbaitek klik egin zuen eta niregana ekarri nuen.
Zer egin zenuen ama etxera itzuli zenean?
Denbora asko galdu nuen, hilabeteak behar izan nituen ama medikuarengana joan gintezen konbentzitzeko. Dementzia duten gaixoek uste dute primeran daudela, eta ez dutela laguntzarik behar, ez direlako konturatzen egiten dituzten gauzak gaixo daudelako egiten dituztela. Ia urte bete behar izan nuen ama konbentzitzeko, eta azkenean gogor egin behar izan nion. Momentu hartan oso gogorra izan zen amarengana halako jarrerarekin zuzendu behar izatea, baina botikak hartzen hasi zenean erabat aldatu zen bere jarrera.
Zertan nabaritu zenuen?
Askoz ere jarrera irekiagoa izaten hasi zen, ordura arte oso itxia zen, jarrera bortitza izaten zuen, edo lekuz kanpokoa. Orain, noiz-behinka izaten du halako egun txarren bat, baina badakigu zergatik den eta hobeto ulertzen dugunez, guk ere beste jarrera batekin erantzuten diogu.
Gaixo zegoela jakin zenuenean, zein jarrera zenuen amarekin?
Beti ezkutuan eta trikimailuekin ibili behar izaten genuen. Etxetik ihes egiten zuenean atzetik jarraitzen genion ezer gerta ez ziezaion eta etxera laguntzeko. Botikak ez hartzeko izugarrizko ahaleginak egiten zituen: hartu zuela esan eta ez hartu, ahoan sartu eta guk buelta emandakoan ahotik atera eta ezkutatu… Dutxarekin ere berdin, dutxatzen zela esaten zigun baina ez zen ahal izaten. Trikimailuak asmatu behar izaten genituen eta, berak gu engainatu beharrean, guk engainatzen genuen bera.
Halako egoeren aurrean zer pentsatzen zenuen?
Oso momentu gogorrak dira, zure ama, aita, senarra, emaztea… direlako gaixo daudenak, eta min ematen du hala ibili behar izateak. Denborarekin min hori arintzen joaten da, gehiago ulertzen duzulako, baina ez da inoiz desagertzen.
Gaixotasuna diagonistikatu ondorengo etapa al da latzena?
Gogorrena, korapilotsuena eta zailena da lehenengo fase hori, berak ez duelako gaixotasunaren konszientziarik, baina zerbait gertatzen zaiola konturatzen da. Ingurukoek askoz ere gehiago kontrolatzen dutela konturatzen hasten da gaixoa, galdera asko egiten dizkiogula… eta beraiek ez dute ulertzen zergatik. Orduan egoten dira tira-bira gehien.
Gaur egun, zein da amaren egoera?
Eguneko zentrora joaten da eta han igarotzen du eguna. Batzuetan haluzinazioak ditu, euria ari duela entzuten du, edo jendea abesten. Halakoetan baietz esatea izaten da onena, beraiek benetan hori gertatzen ari dela uste baitute, konbentzituta egoten dira. Kontra egiten badiezu oraindik desorekatuago geratzen dira, gaizki. Niri oraindik ezagutzen dit, nire senarra batzuetan ez, eta nire bilobak ez ditu ezagutzen. Hala ere, aurreneko urteetan baino askoz hobeto dago, lasaiago.
Etxetik kanpo lan egiten duzu. Nola zaintzen duzu ama?
Hasieran biak batera egiten nituen, baina ezinezkoa zen eta emakume batek laguntzen zidan. Gero eguneko zentro batera eramatea erabaki nuen. Orain eguna han igarotzen du, eta irtendakoan emakume batekin egoten da etxean. Hiru urte daramatza eguneko zentrora joanez.
Zergatik erabaki zenuen ama eguneko zentrora eramatea?
Oso erabaki gogorra izan zen, iruditzen zitzaidalako abandonatu egiten nuela, baina egun osoa berarekin egotea ezinezkoa zen. Beharrezkoa zela ikusi nuenean, gauzak aldatu egin ziren, eta berarentzat eta niretzat ona zela konturatu nintzen.
Eguneko zentroen inguruan aurreiritzi asko dagoela uste duzu?
Ematen du abandonatu egiten dituzula, ez duzula etxeko hori zaindu nahi. Eta hori gogorra da, norberak ere izaten duelako nahikoa kulpa sentimentu ingurukoek min hori areagotzen aritu gabe. Hala ere, uste dut aurreiritzi horiek aldatzen ari direla, benetan agerian geratzen ari delako zein onura ekartzen dizkien gaixoei eta senitartekoei.
Zein onura dira horiek?
Eguneko zentroetan jendearekin harremanetan egoten dira gaixoak. Kasu askotan gainera, gaixotasuna depresioarekin batera etortzen da, eta apatiko bihurtzen dira, ezer egiteko gogorik gabe. Pasibitate horrek ez du bat ere laguntzen gaixotasunaren garapenean. Egunerokotasun bat jarraitzea oso garrantzitsua eta positiboa da, egunero aktibo daudelako, egunkariaren bidez denboran eta espazioan kokatzen laguntzen dietelako, ariketak, ekintzak, eskulanak… egiten dituztelako, eta horiekin batera ardurak dituztelako. Baldintza berdineko pertsonekin elrazionatzen dira, eta euren burua ondo ikusten dute halakoekin.
Bestelako laguntzarik baduzu?
Senarrak eta alabak asko laguntzen didate, eta etxean egoten den emakumeak eta zentroko langileek ere bai. Bi anaia ere baditut, baina ez dira amaren kargu egiten. Normalean beti egoten da zaintzaile nagusi bat: gaixoarekin bizi dena, medikuarengana joaten dena, egunean zehar berarekin egoten dena… Azken finean, pixkanaka motxila harriz betetzen joaten dena. Familia batzuetan gainerako senitartekoen laguntza jasotzen dute zaintzaile nagusi horiek, baina beste batzuetan ez.
AFAGI Gipuzkoan alzheimer gaixotasuna duten senitartekoen elkarteko kide zara. Motxila arintzen lagundu dizute?
Bai eta asko gainera, gertatzen dena ulertzen laguntzen dutelako. Babesa jasotzen duzu, aholkuak ematen dizkizute… Niretzat garrantzi handia izan du, hasieran noraezean nenbilelako. Bakarrik ez zaudela konturatzen zara, besteen esperientziatik ikasten duzu, eta beste era batera sentitzen hasten zara. Orain ni izaten naiz gaixoen senitartekoei elkartera jotzeko esaten diena. Udaletxean gizarte zerbitzuetako langileengana joateko ere esaten diet, eta behar dituzten zerbitzuen inguruan informazioa eskatzeko.
Zein aholku emango zenioke gaixo dagoen senitarteko bati?
Laguntza eskatzeko bildurrik ez dezala izan esango nioke, eta ez daitezela errudun sentitu. Laguntza eskatzea eta ematen dizutena onartzea oso garrantzitsua da, pertsona batek bakarrik ezin duelako ezer egin, ez behintzat zaintzaile izatetik gaixo izatera igaro gabe.
Gipuzkoan 8.000 gaixok dute dementzia, eta horietatik %80k Alzheimerra du
AFAGI Gipuzkoako Alzheimerdun Gaixoen Senitartekoen Elkartetik emandako datuen arabera, Gipuzkoan 8.000 gaixo daude buruko dementziarekin, eta horietatik %80k Alzheimerra duela diote. Neuronen arteko konexioek huts egiten dutenean garatzen da dementzia, eta senda ezina da. Adituen ustez, elikadura on batek eta jarduera intelektualak Alzheimerra bezalako gaixotasunak ez garatzen lagun dezake, nahiz eta hil ondorengo azterketa egin arte ezin den zihurtatu Alzheimerra izan duten.
Aditu horien arabera, gaixotasunaren lehen sintomak agertu baino 10-15 urte lehenago hasten da gaitza garatzen. Horregatik, azken urteetan, hainbat ikerketa ari dira egiten, garunari kalitate handiko irudiak eginez, adibidez. Neuronen artean galdutako konexioak ez dira berreskuratzen, eta konexio bakoitza eginkizun edo pentsamendu batekin dago lotuta.
Alzheimerraren Nazioarteko Eguna da gaur. Milaka adinekok jasaten dute gaixotasuna, baina ingurukoengan ere eragina izaten du. Loli Montorok (Ordizia, 1957) esaterako, uste zuen bere amak zuen jarrera manien ondorioz garatutako zerbait zela. Behin ordea, «zerbaitek klik egin» eta gauzak lotzen hasita, zerbait gertatzen zela konturatu zen. Amak buruko dementzia zuela esan zioten medikuek. Azken urteetan bera arduratu da ama zaintzeaz.
Noiz konturatu zinen zerbait gertatzen zela?
Haserretu eta Andaluziara joan zen bizitzera 78 urterekin. Jarrera hark erabat harriuta utzi ninduen, eta orduan hasi nintzen gauzak lotzen. Behin telefonoz deitu zidan, hizketan aritu ginen, eta bost minutura berriro deitu zidan gai berdinaz hitz egiteko. Momentu hartan zerbaitek klik egin zuen eta niregana ekarri nuen.
Zer egin zenuen ama etxera itzuli zenean?
Denbora asko galdu nuen, hilabeteak behar izan nituen ama medikuarengana joan gintezen konbentzitzeko. Dementzia duten gaixoek uste dute primeran daudela, eta ez dutela laguntzarik behar, ez direlako konturatzen egiten dituzten gauzak gaixo daudelako egiten dituztela. Ia urte bete behar izan nuen ama konbentzitzeko, eta azkenean gogor egin behar izan nion. Momentu hartan oso gogorra izan zen amarengana halako jarrerarekin zuzendu behar izatea, baina botikak hartzen hasi zenean erabat aldatu zen bere jarrera.
Zertan nabaritu zenuen?
Askoz ere jarrera irekiagoa izaten hasi zen, ordura arte oso itxia zen, jarrera bortitza izaten zuen, edo lekuz kanpokoa. Orain, noiz-behinka izaten du halako egun txarren bat, baina badakigu zergatik den eta hobeto ulertzen dugunez, guk ere beste jarrera batekin erantzuten diogu.
Gaixo zegoela jakin zenuenean, zein jarrera zenuen amarekin?
Beti ezkutuan eta trikimailuekin ibili behar izaten genuen. Etxetik ihes egiten zuenean atzetik jarraitzen genion ezer gerta ez ziezaion eta etxera laguntzeko. Botikak ez hartzeko izugarrizko ahaleginak egiten zituen: hartu zuela esan eta ez hartu, ahoan sartu eta guk buelta emandakoan ahotik atera eta ezkutatu… Dutxarekin ere berdin, dutxatzen zela esaten zigun baina ez zen ahal izaten. Trikimailuak asmatu behar izaten genituen eta, berak gu engainatu beharrean, guk engainatzen genuen bera.
Halako egoeren aurrean zer pentsatzen zenuen?
Oso momentu gogorrak dira, zure ama, aita, senarra, emaztea… direlako gaixo daudenak, eta min ematen du hala ibili behar izateak. Denborarekin min hori arintzen joaten da, gehiago ulertzen duzulako, baina ez da inoiz desagertzen.
Gaixotasuna diagonistikatu ondorengo etapa al da latzena?
Gogorrena, korapilotsuena eta zailena da lehenengo fase hori, berak ez duelako gaixotasunaren konszientziarik, baina zerbait gertatzen zaiola konturatzen da. Ingurukoek askoz ere gehiago kontrolatzen dutela konturatzen hasten da gaixoa, galdera asko egiten dizkiogula… eta beraiek ez dute ulertzen zergatik. Orduan egoten dira tira-bira gehien.
Gaur egun, zein da amaren egoera?
Eguneko zentrora joaten da eta han igarotzen du eguna. Batzuetan haluzinazioak ditu, euria ari duela entzuten du, edo jendea abesten. Halakoetan baietz esatea izaten da onena, beraiek benetan hori gertatzen ari dela uste baitute, konbentzituta egoten dira. Kontra egiten badiezu oraindik desorekatuago geratzen dira, gaizki. Niri oraindik ezagutzen dit, nire senarra batzuetan ez, eta nire bilobak ez ditu ezagutzen. Hala ere, aurreneko urteetan baino askoz hobeto dago, lasaiago.
Etxetik kanpo lan egiten duzu. Nola zaintzen duzu ama?
Hasieran biak batera egiten nituen, baina ezinezkoa zen eta emakume batek laguntzen zidan. Gero eguneko zentro batera eramatea erabaki nuen. Orain eguna han igarotzen du, eta irtendakoan emakume batekin egoten da etxean. Hiru urte daramatza eguneko zentrora joanez.
Zergatik erabaki zenuen ama eguneko zentrora eramatea?
Oso erabaki gogorra izan zen, iruditzen zitzaidalako abandonatu egiten nuela, baina egun osoa berarekin egotea ezinezkoa zen. Beharrezkoa zela ikusi nuenean, gauzak aldatu egin ziren, eta berarentzat eta niretzat ona zela konturatu nintzen.
Eguneko zentroen inguruan aurreiritzi asko dagoela uste duzu?
Ematen du abandonatu egiten dituzula, ez duzula etxeko hori zaindu nahi. Eta hori gogorra da, norberak ere izaten duelako nahikoa kulpa sentimentu ingurukoek min hori areagotzen aritu gabe. Hala ere, uste dut aurreiritzi horiek aldatzen ari direla, benetan agerian geratzen ari delako zein onura ekartzen dizkien gaixoei eta senitartekoei.
Zein onura dira horiek?
Eguneko zentroetan jendearekin harremanetan egoten dira gaixoak. Kasu askotan gainera, gaixotasuna depresioarekin batera etortzen da, eta apatiko bihurtzen dira, ezer egiteko gogorik gabe. Pasibitate horrek ez du bat ere laguntzen gaixotasunaren garapenean. Egunerokotasun bat jarraitzea oso garrantzitsua eta positiboa da, egunero aktibo daudelako, egunkariaren bidez denboran eta espazioan kokatzen laguntzen dietelako, ariketak, ekintzak, eskulanak… egiten dituztelako, eta horiekin batera ardurak dituztelako. Baldintza berdineko pertsonekin elrazionatzen dira, eta euren burua ondo ikusten dute halakoekin.
Bestelako laguntzarik baduzu?
Senarrak eta alabak asko laguntzen didate, eta etxean egoten den emakumeak eta zentroko langileek ere bai. Bi anaia ere baditut, baina ez dira amaren kargu egiten. Normalean beti egoten da zaintzaile nagusi bat: gaixoarekin bizi dena, medikuarengana joaten dena, egunean zehar berarekin egoten dena… Azken finean, pixkanaka motxila harriz betetzen joaten dena. Familia batzuetan gainerako senitartekoen laguntza jasotzen dute zaintzaile nagusi horiek, baina beste batzuetan ez.
AFAGI Gipuzkoan alzheimer gaixotasuna duten senitartekoen elkarteko kide zara. Motxila arintzen lagundu dizute?
Bai eta asko gainera, gertatzen dena ulertzen laguntzen dutelako. Babesa jasotzen duzu, aholkuak ematen dizkizute… Niretzat garrantzi handia izan du, hasieran noraezean nenbilelako. Bakarrik ez zaudela konturatzen zara, besteen esperientziatik ikasten duzu, eta beste era batera sentitzen hasten zara. Orain ni izaten naiz gaixoen senitartekoei elkartera jotzeko esaten diena. Udaletxean gizarte zerbitzuetako langileengana joateko ere esaten diet, eta behar dituzten zerbitzuen inguruan informazioa eskatzeko.
Zein aholku emango zenioke gaixo dagoen senitarteko bati?
Laguntza eskatzeko bildurrik ez dezala izan esango nioke, eta ez daitezela errudun sentitu. Laguntza eskatzea eta ematen dizutena onartzea oso garrantzitsua da, pertsona batek bakarrik ezin duelako ezer egin, ez behintzat zaintzaile izatetik gaixo izatera igaro gabe.
