Ingeniaritza eta artea
‘Arriarango presa: ingeniaritza eta artea Gipuzkoan’ liburua argitaratu dute; Gipuzkoako obra ikoniko horren historia jasotzen du.
Arriarango urtegia. Beasaingo mendien artean, Arriarango presak isiltasunez jasotzen du egunero Oria ibaiaren goi-ibarraren arnasa. Urtegia ez da soilik hornidura iturri, baizik eta Goierriko paisaiaren eta historiaren parte bihurtu den obra erraldoi bat. Gaur egun, herritar gehienentzat oharkabean pasatzen den egitura honek 1990eko hamarkadan Gipuzkoako ingeniaritzaren mugarri bat jarri zuen, eta orain haren atzean dagoen istorioa, argazkiak eta dokumentuak liburu batean bildu dira. Arriarango presa: ingeniaritza eta artea Gipuzkoan du izenburua.
Liburuaren egileetako bat, Maria Elosegi Itxaso, presaren proiektugile eta zuzendari izan zen Jose Maria Elosegi Amundarain ingeniariaren alaba da. «Aitak bere lanari isilean eman zion bizitza osoa, eta Arriaran izan zen bere obra nagusia. Presa ez zen soilik azpiegitura tekniko bat; artearen eta naturaren arteko oreka bilatzeko ahalegina ere izan zen», jaso du liburuan.
Ur faltatik
Gipuzkoak XX. mendearen erdialdean ur faltarekin bizi izan zuen krisia izan zen proiektuaren abiapuntua. Eskualdeko ibaiak eta iturburuak ez ziren nahikoak lurraldearen hazkunde industriala eta demografikoa asetzeko. Horregatik, Foru Aldundiak urtegi sistema oso bat planifikatu zuen 1960ko hamarkadatik aurrera: Urkulu, Lareo, Aixola, Ibai-eder eta azkenik Arriaran.
Arriaranen kasuan, proiektua 1982an onartu eta 1991 eta 1994 artean gauzatu zen. Obraren arduradun nagusia Jose Maria Elosegi izan zen, eta bere ondoan aritu ziren beste ingeniari batzuk, tartean Elena Agirre (Diputazioko lehen emakume ingeniaria) eta Jose Ramon Nates.
«Gure aita funtzionarioa zen, baina ez bulegoko gizona: obrara joaten zen egunero, kamerarekin eskuan, eta langileekin batera egiten zuen lan. Presaren argazki guztiak berak atera zituen», gogoratu du haren alaba Maria Elosegik.
Hormigoiak eta arteak bat
Arriarango presa Espainiar Estatuan hormigoi trinkotuarekin eraikitako lehenetarikoa izan zen (%89 hormigoi trinkotua). Teknologia berritzailea zen, eta proiektu aitzindari bihurtu zuen.
Baina Elosegi ingeniariaren ikuspegia ez zen teknikoa bakarrik. Bere sentsibilitate artistikoak gidatuta, erabaki zuen Nestor Basterretxea eskultoreari enkargatzea presaren goiko aldeko eskulturak. Horrela sortu zen Urbidea izeneko multzoa: hormigoian egindako lan monumentalak, inguruko mendien geometriari eta uraren mugimenduari erreferentzia egiten diotenak.
«Helburua zen presa ez izatea hormigoi hutsaren pareta bat. Aitak ulertzen zuen azpiegitura publiko batek paisaian txertatuta egon behar zuela, eta arteak horretan laguntzen zuela», dio Maria Elosegik.
Basterretxearen lanak, gainera, Jose Maria Elosegiren eta euskal arte garaikidearen arteko harremanaren isla dira. Ingeniaria Txillidarekin aritu zen Haizearen orrazia jartzen, eta beste hainbat artistarekin harreman estua izan zuen. Arriaranen bidez, artearekiko maitasun hori bere lanbidean txertatu zuen azken aldiz.
Lan kolektiboa
Liburuak argi uzten du halako obra handi bat ez dela pertsona bakar baten lana. Dozenaka profesional, ofizial eta langilek hartu zuten parte. Enkofratuen diseinua, adibidez, Garrido familiaren esku egon zen, eta Elosegi ingeniariak berak esaten zuen egurrezko molde horiek «benetako arte lanak» zirela, nahiz eta gero desagertu.
Aitaren izaera apalaz ere hitz egiten du Maria Elosegik: «Ez zuen inoiz bere burua goraipatu nahi. Oso ohikoa da politikarien izenak geratzea eta ingeniarienak ez. Hark nahiago zuen obraren arrakasta izan bere saria».
Liburuaren atalek testigantza pertsonalak eta artxiboko dokumentuak uztartzen dituzte: eraikuntzaren fase guztiak, gutunak, egunkarietako erreportajeak eta argazki originalak. Guztira, 300 argazki baino gehiago berreskuratu dituzte Elosegi familiaren artxibotik.
Beasainen parte da
Presak gaur egun ere funtzio estrategikoa betetzen du: Oria arroko herriak hornitzen ditu, eta uraren kalitatea bermatzen. Baina era berean, aisialdirako eta naturaz gozatzeko gune bilakatzea lortu du.
Goierriko bizilagun askorentzat, Arriaran uraren eta lan kolektiboaren sinbolo bihurtu da. Bertan dagoenaren balioaz jabetzeko aukera ere eskaintzen du. Presa hau Beasainen parte da, tokiko historiaren parte.
Oroimenetik etorkizunera
Liburuaren argitalpena eta Donostiako Rezola Museoak antolatutako erakusketa –Basterretxea eta zementua. Presa de Arriaran– une egokia dira obraren balioa berriz aztertzeko. Ingurumenari, kulturari eta teknikari buruzko ikuspegi bateratua eskaintzen dute: uraren kudeaketa jasangarria eta gizakiaren sormena elkarrekin ulertuta.
Arriarango presak erakusten du ingeniaritza eta artea ez direla kontrajarriak, baizik eta elkar osatzen duten diziplinak. Presaren hormigoian bezala, denborak gogortu du haren esanahia: ura, natura eta gizakiaren lana elkartzen diren tokian, historia geratzen da. Arriaran hori da, hain zuzen ere: Goierriko uraren memoria bizia.
